![[GUTUNA]: Abeltzaintza industrialaren hedapena Nafarroan, arazo iturri larria](https://erran.tok-md.com/argazkiak/yEW/GUTUNA.jpg)
Gero eta nabariagoak dira abeltzaintza industrialari lotutako inpaktuak: gizarte, ingurumen, klima, osasun edo animalia ongizate arazoak, tokiko eta planeta mailan oso ondorio larriak dituztenak. Hala ere, eredu hori etengabe hazten ari da. Espainiako estatua Europako eta Txinako haragi eta esneki fabrika bihurtu da. Makrogranjak lurralde osoan ugaritzen ari direla ikusten dugu, eta penintsularen luze-zabalean duten aurkakotasuna ere handitzen ari dela, batez ere kokatzen edo zabaltzen ari diren herrietan.
Nafarroa ez dago hedapen horretatik kanpo, are gehiago, azken urteotan abeltzaintza industrialak izan duen hazkundean buru da. Handitzeko lizentziak eta makrogranja berriak etengabe agertzen dira, eta eragin handiagoa dute erdialdean eta hegoaldean, eta, gainera, inpaktuak eta araudiak ez dira betetzen.
Adibidez, txerriaren kasua paradigmatikoa da: 2018an 610.000 txerri izatetik 2022an 841.000 izatera igaro da, Nafarroako Gobernuaren datuen arabera. Hau da, 2018-2022 aldian 230.000 txerri gehiago izan dira, eta ia guztiak makrogranja ereduetan: intentsiboak, ukuiludunak eta ustiategi bakoitzeko animalia kopuru handiagoa dutenak. Gero eta enpresa handi gutxitan metatzen dira txerriak. Izan ere, 230.000 txerri gehiago daude, baina 20 txerri ustiategi gutxiago daude 2018tik. Aldi berean, aire zabaleko txerri estentsiboa marjinala da, eskatzen zaizkion baldintza ugariengatik (hesi bikoitzak, etab.) eta herri-mendietan bazkatzeko debekuagatik, abeltzaintza industriala soilik babesten baitute. Nafarroan, Estatuarekin alderatuta, txerri aziendaren ekoizpen industrialaren eredua handitu egin dela ulertzeko, 2021ean Landa Garapeneko Departamentuak txosten batean adierazi zuen «2011 eta 2020 artean Nafarroan txerriak % 43 egin duela gora eta Espainian % 27».
Makrogranjak hedatzeko eta lehendik daudenak hazteko dinamika hori errepikatu egiten da azienda intentsiboeneko eta industrialeneko espezieetan, hala nola, esnetarako behietan (Caparroso, adibidez) edo gizentzeko oilasko ukuiludunetan, 2022an 5 milioi abere baino gehiagorekin, lurraldea haztegi industrialez betez.
Abeltzaintza eredu industrialaren hedapenaren inpaktuak zabalak dira: lurzorua eta ura pilatzeko eta kutsatzeko arazoak, biodibertsitatearen galera, baliabide kantitate handien kontsumoa (naturalak eta diru publikoa), berotegi efektuko gasen emisio handia, despopulazioa handitzea makro ustiategi horiek dauden landa eremuetan, biztanleria ekoizlea murriztea edo dieta haragijaleegiak eragindako osasun arazoak, pilatuta eta bizi diren animalia horien hazkuntzan antimikrobianoen abusua, bizitza osorako eremua zapaldu gabe. Ahaztu gabe abeltzaintza industriala Covid 19a bezalako pandemien jatorriarekin lotuta dagoela. Gainera, sortzen duten soldatapeko enplegua oso prekarioa da, migratzaileen esplotazioan eta nekazarien kanporatzean eta planetako beste leku batzuetan dokumentatutako lurralde suntsiketan oinarritzen dena (ikus Argentinako edo Brasilgo soja ekoizpenaren kasua, Nafarroako abeltzaintza industriala kontsumitzaile handia baita).
Baina haren eraginak askoz haratago doaz, uraren kontsumoarena, esaterako. Horrelako instalazioetan erabilitako kantitate eskergari gehitu beharko litzaioke Nafarroako Ubideak kontsumitutako uraren erdia baino gehiago artoa ureztatzera bideratu dela (neurri handi batean transgenikoa) eta soilik animalien elikadurara (batez ere abeltzaintza intentsiboa, gehiengoa baita eta ez baita bazkatzera ateratzen). Gauza bera gertatzen da landutako lurrarekin, kalkulu batzuen arabera, ia % 70 abereentzako laboreetarako erabiltzen baita, batez ere industria abeltzaintzarako.
Bien bitartean, abeltzaintza estentsiboa eta ekologikoa eta abeltzain txikienak mapatik kanpo geratzen ari dira. Ildo horretan, adibide bat aipatzearren, legegintzaldia amaitu da, eta Landa Garapeneko Departamentuak ez du onartu 2021ean publikoki iragarri zuen Ekoizpen Ekologikoaren Plan Estrategikoa. Beraz, beste aukera bat galdu da sektorearekin batera epe labur eta ertainerako egindako neurri koherenteak, egituratuak, planifikatzeko, lurraldean trantsizio ekologiko baten alde egiteko eta 2030era iritsi ahal izateko, Nafarroako ekoizpen ekologikoko azaleraren % 25arekin, EBk ezartzen duen bezala. Elikadura subiranotasunaren irizpideetan oinarrituta egon behar du, batez ere Nafarroako eta inguruko biztanleen elikadura beharrak asetzeko, eta ez esportaziorako salgaiak. Horrela, lehen sektorea desagertzeko prozesua irauli ahal izango litzateke, gazteei eskala txikiko ereduetan sartzen lagundu, ingurunea zaindu, baliabide naturalak (ura, lurzorua edo biodibertsitatea, herri-ondasunak) zaindu, klima aldaketa arintzen lagundu eta landa-mundua bizirik mantendu.
Azken urteotan nekazaritzaren intentsitateak izan duen gorakadaren beste adierazle bat ongarri kimiko eta pestiziden erabileraren hazkundea da, etengabe hazten ari dena. 2009-2019 bitartean soilik, Nafarroan erabilitako pestizida tonen kopuruak heren bat egin du gora, 4.500 eta 6.700 artean. Ildo horretan, Landa Garapeneko Departamentuak pestiziden erabilera % 50 murrizteko zer egingo duen eta ongarri kimikoen erabilera % 20 murrizteko zer egingo duen galdetu behar da hemendik 2030era, Etxaldetik Mahairako Europako Estrategiak ezartzen duen bezala.
Ezin dugu ahaztu, halaber, legegintzaldi honetan 31/2019 Foru Dekretua onartu dela, Nafarroako abeltzaintzako ustiategien baldintza higieniko-sanitarioak edo antolamendukoak ezartzen dituena. Beste aukera galdua. Dekretu hori abeltzaintzako ustiategiei mugak jartzeko eta Caparroson dagoen esnetarako behien makrogranja gelditzeko modu gisa sortu edo saldu zen. Emaitza guztiz bestelakoa izan da.
Alde batetik, esnetarako behiak dekretu horretatik kanpo geratu dira Estatuan behiak arautu arte (eta Animalien Osasunari buruzko Legea aldatu arte 2023an, 860 A.L.U.ko mugarekin). Bestalde, Nafarroako abeletxe bakoitzeko azienda espezie guztientzat baimendutako maximoak guztiz neurrigabeak dira. Esate baterako, 864 A.L.U.ko txerria (hau da, 7.000 gizentzeko txerri heldu ustiategi bakoitzeko), 300.000 animalia, 1.250 zaldi, esnetarako ardi-ahuntzak (konparatiboki, gaur egun, Nafarroako ardi latxen etxalde gehien-gehienak ez dira 500 ardietatik pasatzen). Emaitza: dekretu honek makrogranjak Nafarroan hedatzea ahalbidetzen jarraitzen du. Horregatik, premiazkoa da muga horiek beherantz arautuko dituen dekretu berri bat egitea. Ildo horretan, baliagarria izan liteke COAG sindikatuak Estatuarentzat egindako proposamena; izan ere, 180 A.L.U.ra (180 esne-behi inguru) mugatzen du etxalde bakoitzean baimendutako abere kopurua. Gainera, erregulazio berri honetan abeltzaintza estentsiboa eta intentsiboa bereizi beharko lituzke, estentsiboa egungo trabarik gabe gauzatu ahal izateko.
Azken batean, aurrekaririk gabeko ingurumen krisi, klimatiko, sozial edo landa despopulazioko krisi bati aurre egin behar diogunean, hura sortzen lagundu duen nekazaritza ekoizpenaren industrializazio eta globalizazioeredu beraren alde egiten jarraitzea deskalabru bat da, eta horren aurka gaude, elikadura-subiranotasunean eta trantsizio agroekologikoan oinarritutako nekazaritza eredu bat eskatzen baitugu.