2Orain arte, 3.500 biztanletik beheitiko herrietan pertsonak bozkatzen ziren, eta ez zerrendak. Aurtengo bozetan, mila biztanletik goitiko herrietan gizon-emakumez parekidea den zerrendari emanen diete boza. Herri edo hiri elkargoko ordezkariak ere hautatuko dituzte.
Hego Euskal Herrian lau urtetik egiten diren bezala, Ipar Euskal Herrian, sei urtean behin egiten dira herriko kontseilua edo udala aukeratzeko bozak. Aurten egokitu dira eta hortxe daude ate joka: martxoaren 23an eta 30ean eginen dira.
Hauteskunde sistema desberdina da Hegoaldean eta Iparraldean: alderdien eragina ttikiagoa da Ipar Euskal Herrian, zerrenda irabazleak aulkien gehiengo osoa ziurtatua izaten du, hautetsi kopurua Hego Euskal Herrikoa baino haundiagoa da, Iparraldean ezin da korreo bidez bozik eman baina ordezko baten bidez eman daiteke horretarako behar diren paperak beteta... Gainera, Iparraldean berean, aurtengo bozak desberdinak izanen dira, Frantziako Parlamentuak 2013ko maiatzaren 17an onartutako legeak aldaketak ekarri baititu.
1.000 ETA 3.000 BIZTANLE ARTEKO HERRIETAN ALDAKETAK
Aldaketa horiek tarteko, orain arte 3.500 biztanletik goitiko herrietan erabiltzen zen sistema, orain mila biztanletik goitikoetan ezarri dute. Oraindainokoan, 3.500 herritarretik goitiko herrietan herriko kontseiluan sartzeko zerrenda osatu behar izaten zen eta herri ttikiagoetan pertsonen alde bozkatzen zen. Lege berriarekin mila biztanletan utzi dute muga eta kopuru horretatik goiti zerrendaren alde bozkatu beharko dute eta beheitikoetan pertsonen alde. Gisa berean, herri ttiki horietan ezin izanen da bere burua hautagaitzat aurkeztu ez duen inoren alde bozkatu. Orain arte boz-emaileak bozetara aurkezten ez ziren izen batzuk ere proposatzen ahal zituen, baina lege berriarekin ez. Aldaketa nabarituko duten Ipar Euskal Herriko 25 herrien artean, bakarra da eskualdekoa, Sara. 2.564 biztanlerekin, boz hauetan zerrendaren alde bozkatu beharko dute saratarrek eta ez pertsonen alde. Senperen (5.865 biztanle) eta Azkainen (3.884 biztanle) lehen ere zerrendak bozkatu izan dituzte.
Berdintasunerako bidean bertze aldaketa bat ere ekarri du legeak. Mila biztanletik goitiko herrietan zerrenda parekideak osatu beharko baitira. Hau da, zerrendako erdiak emaztekiak eta bertze erdiak gizonezkoak izan beharko dute, eta txandakatuz agertu beharko dute, lehenbizikoa emaztekia bada bigarrena gizonezkoa eta horrela zerrenda osatu arte, eta alderantziz.
BOZAK
Bozak martxoaren 23an eta 30ean eginen dira. Hautagaitzak martxoaren 6rako aurkeztu beharko dira eta kanpaina ofizialki bi egun beranduago hasiko da.
MILA BIZTANLETIK BEHEITIKO HERRIAK
• Boza pertsonei: banaka edo zerrendan aurkeztu diren hautagiei ematen ahal zaie boza.
• Boza hautagai izan direnei bakarrik: orain arte, bozetan aurkeztu ez zirenek ere boza jaso zezaketen, boz-emaileak izen berriak proposatzen ahal baitzituen. Orain hautagai aurkeztu direnei bakarrik ematen ahal zaie boza.
• Bozen erdia: lehen itzulian, hautetsi bihurtzeko hautagai bakoitzak bozen erdia baino gehiago behar du. Bigarren itzulian boz gehien lortu dituztenak bilakatuko dira hautetsi.
MILA BIZTANLETIK GOITIKO HERRIAK
• Boza zerrendei: boza zerrendei eman beharko zaie eta zerrenda horiek ezin izanen dira aldatu.
• Hiri elkargoko ordezkariak ere bozkatuko dituzte: boza ematerakoan paper berean herriko kontseilukoa eta herri edo hiri elkargoko zerrendak agertuko dira. Talde bakoitzak izen batzuk proposatu beharko ditu elkargorako, herriko kontseilurako zerrendan hautagai direnak.
• Zerrenda parekideak: gizon bezainbertze emazteki egon beharko dute zerrendetan eta txandakatuz.
HIRI ELKARGOKO ORDEZKARIAK ERE BAI
Hirugarren aldaketa nagusia herri eta hiri elkargoetako kontseilariak ere bozkatu beharko direla da. Orain arte, herriko kontseiluan erabakitzen zuten elkargotara zein ordezkari joanen zen, baina aurten bozen bitartez izanen dira hautatuak. Mila herritarrez beheitikoetan herriko kontseiluko berdinak izanen dira elkargoko ordezkari. Auzapeza zuzenean izanen da ordezkari eta lehen axuantak eta gainerako hautetsiak boz kopuruaren arabera.
Milatik goitiko herrietan, bi zerrenda izanen dira boz paper berean, herriko kontseilukoa eta herri edo hiri elkargokoa. Zerrenda bakoitzak izen batzuk proposatu beharko ditu elkargorako, herriko kontseilurako zerrendan hautagai direnak. Ordezkariak proportzionalki banatuko dira. Hala, aulkien erdia irabazleek eskuratuko dute eta gainerako erdia bozen arabera banatuko da. Saran kasu, herriak hiru ordezkari izanen ditu elkargoan, eta zerrenda bakoitzak lau izen proposatu beharko ditu. Elkargoan Sarak izanen dituen bi lehendabiziko ordezkariak zerrenda irabazlekoak izanen dira, eta boz kopuruaren arabera, hirugarrena zerrenda irabazlekoa edo oposiziokoa izanen da.
IRABAZLEAREN NAGUSITASUNA
Mila biztanletik beheitiko herrietan, lehen itzulia pasatzeko bozen erdia baino gehiago behar da, eta boz kopuru hori lortu dutenak hautetsi bilakatzen dira zuzenean. Lehen itzulian hautetsi izendatzeko behar diren boz kopururik ez bada, hautagaiek bigarren itzulira aurkeztu behar dute. Bigarren itzulian, boz gehien lortu dutenak izanen dira hautetsi eta horien artean bozkatuko dute auzapeza nor izanen den.
Milatik goitikoetan, irabazten duen zerrendak aise gobernatzen du. Zerrenda batek lehen itzulian gehiengo absolutua lortzen badu, aulkien erdia lortuko du eta bertze erdia bozen %5 baino gehiago lortu duten guztien artean banatuko da, lehen indarra barne. Gehiengo absoluturik ez bada, bozen %10 lortu dutenak pasako dira bigarren itzulira. %5 baino gehiago eskuratu dutenek ere bertze zerrendaren batekin bat egin eta bigarren itzulira pasatzeko aukera izanen dute. Kasu honetan ere, boz gehien bildu dituenak aulkien erdia lortuko du eta bertze erdia %5 baino gehiago lortu duten guztien artean banatuko da, indar irabazlea barne.
KONTSEILARI KOPURUA
Biztanleriaren arabera, Herriko Kontseilua osatuko duten ordezkari kopurua desberdina da. Saran 23 hautetsi hautatuko dituzte, Azkainen 27 eta Senperen 29.
HEGO LAPURDIKO HIRIGUNEA
HIRI ELKARGOKO KONTSEILARIAK ERE MARTXOKO BOZETAN BOZKATUKO DITUZTE
Azkaine, Sara eta Senpere Hego Lapurdiko Hirigunean sartuak daude, bertze bederatzi herrirekin batera: Ahetze, Ainhoa, Arbona, Biriartu, Ziburu, Getaria, Hendaia, Donibane Lohizune eta Urruña. Herri hauek 2001ean Hego Lapurdiko Lurralde Antolaketa Eskemaren (LAE) baitan hasi ziren elkarlanean, eta 2005ean Euskal Herri Hegoaldeko Herri Elkargoa sortu zuten. Zazpi urtez herri elkargoaren baitan lan egin ondotik, 2012ko abenduan herri elkargotik hirigunera pasatu ziren. Horretarako baldintzak 50.000 biztanle baino gehiago izatea eta tartean 15.000 biztanle baino gehiagoko hiri bat izatea ziren, kasu honetan Hendaia.
Hirigunea osatu dutenetik Frantziako Gobernutik diru laguntza gehiago hartzen dute, baina eskumen berriak ere hartu dituzte herriek beraien gain. Lurralde antolaketa eta garapen ekonomikoaz gain, etxebizitza politikaz, bideen eraikitze, antolatze eta mantentzeaz, uraren eta saneamenduaren kudeaketaz, ingurumenaz, euskaraz, kultura, kirola, ama eskolako eta lehen mailako ekipamenduez eta mugazgaindiko kooperazioaz arduratzen da, bertzeak bertze, hirigunea.
37 kontseilarik osatzen duten Elkargoko Kontseiluak kudeatzen du hiri elkargoa. Hamahiru batzordetan antolatuta egiten dute lan, eta zuzendaritza edo bulego bat ere badute, lehendakariaz eta hamalu kidez osatua. Elkargoko lehendakaria Michel Hiriart Biriartuko auzapeza da eta Sara, Senpere eta Azkaineko auzapezak bulegoko kide dira.
Martxoko bozetan herri eta hiri elkargoetako kontseilariak ere bozkatuko dituzte Azkaine, Sara eta Senpereko herritarrek.
AGINTALDIAREN BALORAZIOA
Battitt LABORDE | SARAKO AUZAPEZA
«Sistemak auzapez bat izatera derrigortzen du, baina auzapezak talde on bat ez badu ez du fitsik egiten»
2008ko bozetara aurkeztu ondotik, auzapez aukeratua izan zen Battitt Laborde 50 urteko saratarra. Lehendik ere bazuen herriko kontseiluko lanaren berri, 1995etik 2001era hautetsi izana baitzen. Duela sei urte «herriak alternatiba bat behar zuelako» aurkeztu zen Geroko Sara taldearekin. Ez omen zuen auzapez izatea helburu, baina lehen itzulian bigarren bozkatuena izan zen eta hautetsien artean bera hautatu zuten lehen aldikoz auzapez izateko. Sei urte hauetan ez da auzapezaren lanera bakarrik dedikatu, lanbidez iturgina da eta iturgintzako bere enpresan ez ezik, etxaldean ere aritu da. Hala ere, onartu digunez, «iturgintzan orain baino gehiago aritua naiz. Auzapezaren ardurak denbora hartzen du eta hirigunean garenetik gehiago». Bere hitzetan, «lehen herriarentzat zuzenean ziren laguntzak, orain beti hirigunetik pasatu behar dute eta gu bezalako herri ttikiek hobe dugu hirigunera maiz joan». Berari ez ezik, axuantei ere denbora kentzen diela kontatu digu.
Lantaldearen garrantzia ere azpimarratu du: «taldea baitaezpakoa da. Sistemak auzapez bat izatera derrigortzen du, baina auzapezak inguruan talde on bat ez badu ez du fitsik egiten». Elkarlana ere azpimarratu du Labordek: «auzo herriekin lanean aritu gara eta elkarrekin proiektuak aitzinera ateratzea aberasgarria da». Horrekin batera, erran digunez, «eginahalak egin ditugu herria aitzinera eta ahal bezain gorat eramateko. Herria maite dugu eta talde osoa herriaren alde aritu gara».
Agintaldiko proiektu nagusiak zahar etxe berria eta zaharrarekin egindako lanak izan dira: «zahar etxe berria egin genuen, eta zahar etxe zaharra erosi eta lehen zatia antolatu dugu, medikuak emateko, bortz bizitza adinekoendako, gela batzuk elkarteentzat eta komertzioentzat...». Gainera, hilabete honen hondarrean dute inauguratzekoa. «Gure aitzinetik herriko kontseiluan zirenek hasitako lanak bururatu ditugu. Herriarentzat beharrezkoak zirenak bururatu ditugu», azaldu digu. Egindakoarekin kontent gelditu da saratarra, eta «gozatu» duela ere aitortu digu. Are gehiago, «niretzat eta taldearentzat esperientzia zoragarria izan dela» dio. Horregatik martxoaren 23an eta 30ean iraganen diren bozetara berriz aurkeztuko dira Laborde eta bere taldea.
BALORAZIOA
«Eginahalak egin ditugu herria aitzinera eta ahal bezain gorat eramateko»
PROIEKTU NAGUSIAK
«Zahar etxe berria egin genuen eta zaharra erosi eta lehen zatia hainbat gauzetarako antolatu dugu»
ESKUARA
«Sara herri eskualduna da, baina Ipar Eskual Herrian lan haundia egin behar da eskuara salbatzeko»
