1999tik 2007ra 80 ondasun inmatrikulatu ditu Artzapezpikutzak eskualdean

Bortziriak, Malerreka, Bertizarana, Lei­tzaldea, Baztan, Zuga­rra­murdi eta Ur­da­zubin elizak, ermitak, lur-eremu eta ira­tze-lekuak, zuhaiztiak, biltegiak eta basilika bat inmatrikulatu ditu Artza­pezpikutzak bere izenean, eta Nafarroa osoan 1.087. Horren aurka, ondasunak herriarenak di­rela iritzita, Nafa­rroako Onda­rearen Alde­ko Pla­ta­forma eta Udalen Ba­tzor­dea sortu ziren duela sei urte. Dagoe­neko Nafa­rroa­ko 150 udal eta kontzejutik gora dira Pla­taformari atxikimendua adierazi diotenak. Bide beretik, Artza­pezpi­ku­tzak orain­dik bere gain hartu ez dituen ondasunak be­re izenean jartzeko deia egin diete udalei.

 G. PIKABEA

1999ko abenduaren 14tik 2007ko abuztuaren 14ra bitartean, 80 ondasun inmatrikulatu zituen Iruñeko Artzapez­pi­­ku­tzak eskualdean, eraikin erlijiosoak ba­tzuk eta ondasun arruntak gainerakoak. Bor­tzi­riak, Malerreka, Bertizarana, Leitzaldea, Baz­tan, Zugarramurdi eta Urdazubiko 44 eliza, 22 ermi­ta, sei lur-eremu, hiru ira­tze-le­ku, bi zuhaizti, bi bilte­gi eta basilika bat bere izenean erregis­tratu zituen, Hipoteka Legearen 206. artikuluaren babesean. Legea Francoren denborakoa da, 1946koa, eta honek ai­tzinetik erregis­tratu gabeko ondasun higiezin baten jabe egiteko auke­ra eman zion Elizari, gur­tzarako lekuak izan ezik. Baina Espainiako Gobernuak 1998an alda­tu egin zuen hori. Jose Maria Azn­ar presidente zela, dekretu batekin elizak, ermitak eta horre­lakoak ere inma­triku­la­tzeko aukera ja­rri zuen. 

2007an kasualitatez jakin zen Eliza inoren izenean ez zeuden ondasu­nak bere izenean erre­gis­­tratzen ari zela, zi­ne­go­tzi bat ondasun ba­tzuk herriaren ize­nean­ jartzera joan zenean. Eta orduan sortu zen Nafa­rroako Ondarearen Alde­ko Plataforma, ondasunak herriarenak direla de­fenda­tzeko. Bide beretik­, udalen mugi­men­du haun­dia sortu zen, eta Na­farroako Ondarearen Aldeko Udalen Batzordea ere la­nean­ hasi zen. Duela gutti Udalen Ba­tzorde hau berritua izan da, eta Unai Lako Agoizko alkatea izendatu dute lehendakari. Berak azaldu digu, Plataforma eta Udalen Batzordea «norabide berean» ari direla lanean, «baina bakoitza lan esparru desberdinean. Plataformak helburu orokorrak jorra­tzen ditu, gizarteari begi­rakoak eta Udalen Ba­tzordeak lan instituzionala bul­tzatzen du, Parla­mentuan edota udal eta kontzejuetan». Hamalau bat herritako alkate eta zinegotzi dira Udalen Batzordea dinamizatzen ari direnak. 

Gaur egun, Nafarroako 150 udal eta kontzeju in­guruk atxikimendua adie­razia diote Plataformari eta tartean badira eskualdekoak: Aran­tza, Beintza-Labaien, Bera, Donamaria, Etxalar, Ezkurra, Igantzi, Ituren, Leitza, Oiz, Sunbi­lla eta Urroz. «Kolore guz­tieta­ko udalak, eta Nafa­rroa­ko zonalde guztietakoak», dio Lakok. «Jendeak eta uda­lek ulertu dute­ ez dela Elizaren kontrako plataforma edo ekimen bat, denona den ondare aberats baten aldekoa baizik». 

Baina aldi berean, Ar­tzapez­piku­tzak bere izenean paratutako on­da­­sunak sal­tzen, aloka­tzen, sarrerak ko­bra­tzen... segitzen du. «Adibide aunitz egon daitez­ke. Eliza­ren izenean ez daude eli­zak edo baselizak baka­rrik, lur eremuak, pisuak­, etxabeak.. ere aurkitzen ditugu eta horiek berak erabiltzen ditu aunitzetan, eta bertze batzuetan alokatu edota sal­tzen ditu». Bere hitzetan, «herri­ta­­rren diruarekin eta lanarekin eta instituzio publikoen diru laguntzekin ordaindu diren ondasunak haien onura pribatuetarako ari dira sal­tzen edo alokatzen».

Nafarroan 1.087 ondasun para­tu ditu Elizak bere izenean. Ondasun horiek be­rreskuratzea «ez da lan erraza izanen» Lakoren ustez, baina garbi du «indartsu jarraitu behar dugula». Gaineratu digunez, «prozesu luzea eta konplexua da, eta aunitzetan herri bakoitzean ezaugarri desberdinak topatzen dira. Ho­rre­gatik herri bakoi­tzak bere bidea egin beharko du, baina bidaia-orri­ bat amankomunean mar­­txan jartzen saiatu behar dugu». 

Ondasunak berreskura­tzea lan erraza ez dela izanen iritzita, Artza­pez­piku­tzak oraindik bere gain hartu ez dituen ondasunak bere izenean jar­tzeko deia egina die Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataformak udalei. Honen harira, zera azaldu digu Ba­tzordeko lehendakariak: «garrantzitsua da herri guz­tietan gai honen ingu­ruan lan egiteko prest dagoen jendea aurki­tzea. Izan ere, erregistrora jo behar da eta han Elizaren izenean egon daitez­keen ondareak zein­ diren galdetu. Ez badituzte inmatrikulatu, he­rriaren izenean jarri behar dira, eta aldiz, gu baino azka­rrago joan badira eta Elizaren izenean badaude, Plataformari jakinarazi eta gaia salatu». Ondasunak udalen izenean paratzeko Plataformarekin harremanetan jartze­ko gomendatu du Lakok.

Bertzetik, udale­ta­ra mozioa ere bidalia dute Udalen Batzordetik, Nafarroako Gobernuari he­rri bakoitzaren ondasunen jatorria eta eskubideen inguruko informazio juridikoa eta historikoa emateko eskatuz. Oraingoz, 60 udalek onar­tu dute mozioa. «Oso pozik gau­de izan duen eran­tzunarekin», dio Agoi­z­­ko alkateak. «Udal aunitz dira mozioa babestu dutenak. Orain­dik ere batzuetan  proposamena jorra­tzen ari dira». Behin atxikimenduak batuta, Parlamentura babes eske jo­tzeko asmoa dute. «udalerriei informazio juridiko eta historikoa eskaintzeko eta Eliza Katolikoak bere izenean ja­rritako ondasunak be­rreskuratu nahi dituzten udal eta kontzejuei laguntza emateko eskatuko diogu Nafa­rroako Gobernuari»­. Ho­rrez gain, Nafarroako Gobernuak diru publikoarekin egiten dituen inbertsioen berri ematea ere nahi dute: «Eliza Katolikoak bere izenean ja­rritako ondare nafarra kon­pondu, hobetu eta zaintzeko, ehunekotan ongi zehaztuz kostu osoaren zenbatekoa den Nafa­rroako Gobernuaren, Es­tatuaren eta tokiko erakundeen ekar­­pen publikoa». Lakoren irudi­ko, «Nafarroako herrita­rrek eskubidea dute Elizak pribatizaturiko ondareak zer punturaino ordaintzen eta baimentzen dituzten jakiteko».

Honen harira, aipa­tu, Espainiako Gobernuak datuen babesa baliatuz, 1998tik Elizak inma­tri­kulatu dituen ondasunen kopurua ematea ukatu diola Ezker Anitzari. Katastroaren Legeak datu hori publiko egitea galarazten duela arrazoitu du.

 HELBURUA

«Jendeak eta udalek ulertu dute ez dela Elizaren kontrako ekimena, denona den ondare aberats baten aldekoa baizik»

GOBERNUARI ESKAERA

«Herri-ondarearen jatorri eta eskubideen informazio juridiko eta historikoa eskaintzea eta ondasunak be­rres­kuratu nahi dituzten udal eta kon­tze­juei laguntzea eska­tuko diogu Go­ber­nua­ri»

Unai LAKO

Nafarroako Ondarearen Aldeko Udalen Batzordeko lehendakaria

‘ESPOLIAZIO HAUNDIENA’

«Nafarroan eman den espoliazio haundienaren aitzinean gaude». Halaxe uste du Udalen Batzordeko lehendakariak. Elizak inmatrikulatu dituen ondasunen artean ez baitira erlijiorako erabiltzen direnak bakarrik: «denetarik dago. Ze­laiak, hile­rriak, frontoiak, etxebizi­tzak, etxabeak...». Eta zertarako nahi ote ditu ondasun horiek? Lakoren irudiko, «botere­ kontua» izan daiteke: «ahalik eta ondasun gehiago batu, indarra erakusteko». Zera gaineratu digu­: «aunitzetan, bere izenean jarritako ondare aunitz erabat hondatu­ta daude. Orduan, diru­rik­ ez dutela argudiatuz, Udalari eta Gobernuari konpontzeko diru lagun­tza eska­tzen dio. Ez du bate­re zentzurik. Herria­ren es­fortzuarekin egindako eraikinak herriarenak dira. Ez dira onda­sun priba­tuak, publi­koak­ baizik».

PRIBILEGIOAK KENTZEKO ESKAERA

Nafarroako ondarearen defentsan, Eliza Katolikoari ondasunak bere izenean jartzeko pribi­legioa ematen dien Hipoteka Legearen 206. artikulua baliogabetzeko eskatua dute udalek. Baina ondasunak bere izenean jartzekoaz gain, bertze eskubide edo pribilegio batzuk ere baditu Eliza Katolikoak. Zerga salbuespenak, adibidez. Horren aurka, Elizak ondasun higiezinen zerga ordain­tzea onartu du Nafarroako Parlamentuak, baina Espainiako Gobernuak Konstituzionalera eraman du auzia, arau horrek Estatuak Elizarekin dituen konpromi­soak ez dituela bete­tzen argudiatuz. Lakok Plataformaren iritziarekin bat egin du: «herriko bertze edozein jabek egiten duen bezala, Elizak ere bere ondasunengatik zergak ordaindu beharko lituzke. Baita EIOZ zerga ere (Eraikuntza, Instalazio eta Obren gaineko Zerga), haien jabetzetan ­obrak eginez gero, hori ordaintzeaz ere libratzen direlako. Berriro ere, Es­tatuaren eta Eliza­ren arte­ko konplizitatea ikusten da hemen, historian behin baino gehia­gotan ikusi den bezala».

ETA ORAIN ZER?

Hemendik aitzinera lan «haundia» egin be­har­­­ko dela dio Agoitzeko­ alkateak, «oso ins­titu­zio haundi eta botere­tsua­ren aitzinean gau­dela­ko». Bere hitzetan, «gizar­tea eta instituzioak gehia­go aktibatu behar ditugu­ eta gaiak duen garran­tziaz konturatu behar dugu. Ez dugu denbora aunitzik galdu behar, hamar urteren bueltan, inmatrikulazio hauek behin betikoak bihur daitez­keela­ko». Izan ere, onda­sun bat lehendabiziko aldiz erregis­tratzen denean, hogei urteko epea dago erreklamatzeko.

Bibliografia: 

Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plata­forma, Escándalo monu­mental.

www.plataforma-ekimena.org

Pello BORDA Urdazubiko Salbatore eliza eta Alkerdiko kaperaz solasean

«Mendeetan guk zaindu eta mantendu ­ditugun eliza eta kapera ez dira gureak»

«Lehenago, elizan lan egin edo dirua ematen genuenean, gure elizari laguntzen genion, baina orain ez. Azken aldian, Artza­pezpikutzaren elizari lagundu diogu». Hala­ salatu du Pello Borda urdazubiarrak. Urda­zubiko Salbatore eliza eta Alkerdiko kape­ra, auzolanean, dirua eta eskulana emanez­, he­rritarrek konpondu dituztela­ dio, eta hortaz, 2004az geroztik Artzapez­pikutzaren izenean dauden eliza eta ermita­ herri­ta­rrei itzultzeko eskatzen du: «urda­zu­bia­rrok aski maitea dugun Alkerdiko kapera duela­ 14 urte berritu genuen herrita­rrok, auzola­nean, lana eginez eta dirua ema­nez. Salba­tore eliza, berriz, orain dela­ 45 urte zaharbe­rritu zen, hau ere auzolanean. Azken bi ur­teo­tan berriz egin dira konponketak. He­rri­­tar aunitzek kolaboratu­ genuen garbike­ta eta bertze lanetan. Ho­rrez­ gain, herrita­rrek 150.000 euro eman genituen obra egiteko, eta bertze 240.000 euro Elizak bideratu zituen, Udalak egin zion erosketa baten diruarekin. Udalak, 240.000 eurotan, lehengo aroztegia zena, apezaren bara­tzea eta etxea eskuratu zituen, hau da, Uda­lak hiru ondasun erosi zizkion Elizari, nik eta bertze herritar aunitzek herriarenak zirela kontsideratzen ditugunak». Bordaren irudiko, «lehengo eta oraingo obren artean desberdintasun bat badago: lehen gurea zenean egiten genuen lan eta gurea zen zerbaiterako ematen genuen dirua­, eta orain ez. Artzapez­pi­kutzak­ eliza eta ka­pera 2004ko buruilaren 29an inma­tri­kulatu­ zituen. Inork ez zigun sekula erran inmatri­kulazio horiek egin zire­nik, hedabideen bidez jakin genuen. Orain, ordea, apeza he­rritarrez oroitu da eta obran­ eko­nomikoki laguntza eman genezan etxeetara eskutitzak bidali zituen». Urdazu­biarraren eskaera argia da: «mende eta urteetan eliza eta ermita zaindu eta mantendu dituen jendearekiko errespetuagatik, 2004ko buruilaren 29aren aitzineko egoera berean uztea eliza eta kapera, hau da, herritarren esku».

Berako Legia karrikako lur-eremuaren kasua

«Nondik nora eta zergatik inmatrikulatu ditu Artzapezpikutzak lur hauek?»

2007ko otsailaren 22an Berako Legia karrikan dagoen 5.050 metro koadroko lur eremua bere izenean paratu zuen Ar­tzapezpikutzak, Jesusen Bihotza ikastetxea eta ingu­ruko lurrak. Baina eskritu­rak eskuetan dituztela, Berako Erauste eta Xuri­ borda baserrietakoek diote lur eremu ho­ri ez dagokiola Elizari, eta be­re­ garaian neskentzako eskola erlijiosoa izateko utzia­ izan zela. 

Notario ai­tzinean sinatutako 1898ko eskrituretan ageri denez, Erauste base­rriko Francisca Irazoki Endarak –Xuri bordako Fermin Endara­ Legia zenaren emaztea– donazio moduan,­ karitateko mojen eskola eta inguruko lurrak­ Artzapezpikutzari utzi zizkion, eskola erlijioso batekin segitzeko. Nesken eskola izateko eta klaseak mojek emateko baldin­tzarekin egin zen donazioa. Noizbait esko­la erlijiosoa izateari utziko balio, eta gehienez 25 urteko epean hala segituko balu, utzi­tako ondasunak Erauste eta Xuri­ borda baserrikoen esku gelditu beharko luketeela ere biltzen du eskriturak.  Azken urteotan mojarik egon ez den garaiak izan diren arren, gaur egun badira.

Nafarroan egin diren inmatrikulazio gehienak 1999tik 2004ra bitartean egin ziren, baina kasu hau 2007an egin zen, mojarik egon ez zen garaian, Nafarroako Ondarearen Aldeko Plataforma sortu zen urtean eta Artzapezpikutza ondasunak bere izenean paratzen ari zela zabaltzen hasi zenean.

Erauste eta Xuri bordakoek Artzapezpikutzak lur eremu hauek «nondik nora eta zergatik» inmatrikulatu dituen galdetzen dute. Abokatuarekin ere ibili dira, eta eskrituretan garbi gelditzen dela aitortu die, baina kontua zail dagoela. Eskrituretan dona­zioa Iruñeko erregistroko zein tomotan bildu zen ere paratzen duen arren, artxi­boa ez da kontserbatzen, artxibo berriagoak bakarrik dituztelako gordeak.