Ama izaten diren emakumeen banaz bertzeko adina kasik 32 urtekoa zen Nafarroan urte honetako lehen hiruhilekoan. Lehen seme-alaba izateko banaz bertzeko adina 30 urtekoa da eta bortz emakumetik batek 35 urteak beteak dituenean izaten du. Ikasketak bukatzeari eta lanean hasteari garrantzi gehiago ematen zaio eta ama izatea beranduagorako uzten da. «Lehenik bizitza disfrutatu eta gero familia izan» diote. Baina, garai batean bezala, badira gaur egunean ere 20 urteko mugan ama izatea erabakitzen dutenak. Gaztetan seme-alabak izan eta hazteko indartsuagoak daudela erraten dute eta behin seme-alabak hazi eta nolabaiteko autonomia dutenean, beraiek oraindik gazte izaten segitzen dutela.
Ama izateko banaz bertzeko adina sekulan izan den altuena da gaur egun. Garai batean, ez hain aspaldi, 20 urte bete gabe umea izatea arrunta zen, baina gaur egun arraroa ez, baina berezia bederen bada. Egonkortasun ekonomiko eta emozionala segurtatzea, ikasketak bukatzea, gaztaroaz disfrutatzea, etxebizitza erosteko zailtasunak… nerabezaroa 30 urteak arte luzatu dela dioenik ere bada. Gauza bat dela, bertzea dela, Nafarroan, urteko lehen hiruhilabetekoaren datuen arabera, ama izaten direnen banaz bertzeko adina 31,46 urtekoa da. Lehen umea izateko adina 30 urte ingurukoa zen. Baina gure inguruan seme-alabak gazterik izatea erabaki duten emakumeak ere badira, 20 urteko muga horretan, eta batzuen testigantzak bildu ditugu. Balantzan jarrita, seme-alabek kentzen ahal dituzten gauzak baino hagitzez pisu handiagoa omen du ematen dutenak.
38 urteko amonak, 60 urteko birramona
Malen Perurena goizuetarraren eta bere familiaren kasua aipagarria da. Gaur egun 66 urte ditu eta 21 urte zituenean izan zuen Arantxa, bere lehen alaba. Geroztik beste bi alaba eta seme bakarra izan zituen. Orduan ama adin horretan izatea ez zen gaur bezain berezia, baina horrela suertatu zela aipatu digu, «orain erremedio eta aurrerapen handiak badira, baina orduan ez baitzen deus ere». Arantxak, 17 urterekin izan zuen Nagore Eskudero alaba. Beraz, 38 urterekin amona zen Malen. Baina Nagorek ere 21 urte egin berritan izan zuen Lorena Uitzi alaba. Beraz, 60 urterekin birramondu zuen Malen eta 38 urterekin amona zen Arantxa. Badirudi belaunaldiz belaunaldi pasatu zaiela ama gazte izatearena, genetikoa balitz bezala. Baina Malen Perurenak garbi dauka gaur egun ez zuela halakorik eginen: «Orain ezkondu beharko banu beranduago ezkonduko nintzen, edo gainerakoan batere ez» dio umoretsu. Lana eta etxebizitza dagoen moduan, «bi gurasoek lan egin behar dute gaur egun, etxebizitza garesti dago, gastu handiak daude eta zenbat eta seme-alaba gutxiago ekarri, hobe!», Goizuetako birramona gaztearen ustetan. Izan ere, «seme-alabak eskolan edo amonari utzi, lanera joan, berriz ere bildu, lan handia egin beharra dute gaurko gurasoek, eta ez daukate beste aterabiderik gainera!».
Nagore ESKUDERO: «Ama izatea dagoen esperientziarik onena da, baina libertadea kentzen dizu»
Nagore Eskudero, Malen Perurenaren bilobak garbi zeukan ama gazterik izan nahi zuela. «Beti gustatu zait eta ama gazterik izan nahi nuen. Bikotearekin bizi nintzen dagoeneko eta etxean ere hori ikusia nuenez, urratsa eman genuen. Denborarekin, pazientziak joan egiten dira eta hobe lehenbailehen izatea». Ama izatea «dagoen esperientziarik onena» dela dio, «baina libertaDe guzia kentzen duela egia da, ezin zara gauez festara atera, umeak lotu egiten du hasieran. Orain alabak 6 urte ditu eta ongi, hasiak gara errekuperatzen, berriz ere gaztetako martxan!». Orduan lanean ari zen Nagore eta zazpi hilabeteko haurdun zegoela lana utzi egin zuen. Alabak 3 urte egin eta eskolan hasi zenean, gizarte zerbitzuen bidez berriz ere lanean hasi zen udaletxearentzako eta orain, irailean, erizaintza laguntzaile ikasketekin hasi nahi du Hernanin. Beraz, «garbi dago ikasketak eta lana berriz ere hartzen ahal direla, oraindik gaztea naiz-eta». Bakoitza nolakoa den ere zerikusia du honetan. Nagorek dioenez, «ni beti responsablea izan naiz, familian bizi izan dudan egoerak ttiki-ttikitatik helduago izatera bultzatu ninduen eta orain ere arduratsua naiz».
Maialen irigoien: «Beraiek gazteak direnean, ni ere oraindik gaztea izaneN naiz»
Maialen Irigoien lesakarrak 17 urte zituenean izan zuen Unax lehen semea eta 19rekin Enaitz, bigarrena. Berak ere betidanik garbi zuen ama gazterik izan nahi zuela, «baina beharbada ez nuen uste hainen goiz etorriko zirenik» onartu du. Lesakarraren ustez, «gorputza ez dago berdin 20 urtetan edo 35 urtetan». Gainera, «hemendik urte batzuetara beraiek gazteak direnean ni ere gazte izatea polita izanen da, elkarren arteko harremana hobea izanen dela espero dut». Gaztetan ere pazientzia gehiago izaten dela uste du, «nahiz eta akautu ere egiten zaigun». Bere esperientzia hagitz positiboa izan dela aipatu digu Maialenek, «bai haurdunaldiak, bai erditzeak, biak hagitz onak izan dira, eta gero laguntza handia izan dut eta ongi moldatu naiz». Alde txarrari dagokionez, «badirela gauza aunitz beranduagorako utzi behar dituzunak, pendiente gelditzen direnak, baina semeek bertze gauza batzuk ematen dizkizute, hutsune horiek ederki betetzen dituztenak». Maialenen kasuan, Iruñera modulu bat ikastera joatekotan zela izan zuen lehen semea eta ikasketak utzi behar izan zituen, «beranduago berriz ere hasteko intentzioarekin. Orain modulo bat egiten ari naiz etxetik, semeek uzten dizkidaten denbora-tarteak probestuz. Lehenbiziko semea bakarrik nuenean uda batean lanean ere aritu nintzen. Umeak hain gazterik izanda, erraten ahal da oraindik bizi guzia daukadala ikasteko edo lan egiteko». Bikotekideak lan finkoa zuen eta etxebizitza ere bazuten, beraz alde horretatik «nahiko seguru» hartu zutela erabakia aipatu digu, «guk ez genuen problemarik izan alde horretatik, baina gaur egun egoera ez dago hain ongi eta horregatik gero eta beranduago izaten dira umeak».
Ainhoa ETXEBESTE: «Aski da umearen irrifar bat somatzea eguneko tontakeriA guzTiak ahazteko»
Ainhoa Etxebeste sunbildarrak 21 urterekin izan zuen Janire bere lehen alaba. Ondotik, 24 zituenean etorri zen Ibai semea eta 25 zituenean June alaba. «Garbi nuen gazterik izan nahi nituela seme-alabak eta Janire jaio baino lehen bertze bat galdu ere egin nuen» aipatu digu. Ama gazte izateko erabakiari ez dio inolako alde txarrik ikusten, baina «inon erakusten ez duten lan bakarra da ama izatea, bakoitzak berea egin behar du, baina adinak ez du deus ikustekorik, berdin da 20 urtetan edo 40 urtetan». Alde onei dagokienez, «gaztetan pazientzia gehiago eta beldur guttiago izaten dugu» azpimarratu digu, baita «ama gaztea bazara, aitatxi-amatxiak ere gazteak direla».
Gaur egun umeak beranduago izatea ikasketekin eta lanaren egoerarekin zerikusia duela uste du Ainhoak. «Nik lana utzi nuen, bagenekien diru itturri hori ez genuela, guk hori erabaki genuen, baina bakoitzak ikusi behar du zer egin nahi duen edo zer egiten ahal duen. Momentu haietan ez genuen oporrik izandu, baina bertze alternatiba batzuk bilatzen dituzu». Bizitza soziala erraten zaion hori zerbait galdu zuela onartzen du, «nere adinekoak bere martxan segitzen zuten eta nik etxean gelditu behar nuen, baina ez zitzaidan gogorra egin».
Orain, berriz, bera oraindik gazte izanik, seme-alabak haziak ditu, eta lan mundura bueltatu da, «taxiarekin lanean eta trikitixa klaseak ere ematen hasi naiz Txantrean. Eta orain, nik seme-alabak haziak eta koadrillakoak ikusten ditut ume jaio berriekin». Beraz, garbi dauka, «berriz ere egin behar banu, gauza bera eginen nuke. Esperientzia hagitz polita da eta azkenean, paratzen duzu balantzan eta irabazten ateratzen zara, satisfakzio handiak hartzen dituzu. Egia da ttikiak direnean libertade pixko bat galtzen duzula, baina aski da umearen irrifarre bat somatzea egun guztiko tontakeriak ahazteko».
Bakene karrikiri: «Momentu egokiaren esperoan bazaude, ez duzu inoiz umerik izanen»
23 urte egin berritan izan zuen Bakene Karrikiri elizondarrak Angel lehen semea. Gero, bertze bi etorri ziren, Xuban eta Markel. Ama gaztea izatea «hala suertatu zela» erran digu, «momentu txarrean, gainera, baina aurre egin behar zaio». Izan ere, ostatu batean lanean ari zen autonomo bezala, «eta lanean segitu nuen berdin-berdin. Eskerrak nere guratsoek eta senarrarenak eskua bota zigutela». Bigarrena sortu zelarik lana utzi zuen eta etxean gelditu zen. «Hirugarrena sortu aitzin berriz ere lan egin nuen Zahar Etxean, hirugarrenarekin utzi nuen eta orai berriz lanean hastekotan nago, gogoz».
Ama gazte izatearen alde ona «pazientzia gehiago» izatea dela uste du, eta txarrena «lotzen datzula pila bat, gauza pila bateri uko egin behar diozu, oporrei, bestei… Bi lehenbizikoak nahiko segidan izatearekin aunitz moztu genuen horrekin». Baina bertze aldetik, «guratso gazteak izatearekin gehiago jostatzen dugu beraiekin, berdin zaigu iraulka ibiltzea parkean, eta hori haurrek pila bat eskertzen dute».
Egonkortasunari begiratuz gero, behin ere ez litzakeela umeak izateko garai ona izanen erran digu: «Ikasle zarelarik ikasten ari zarelako, lanean ari zarelarik lana duzulako, langabezian bazaude lanik ez duzulako, 20 urterekin gazteegi, 40 urterekin beranduegi, beti bada problema... Momentua bilatzen ari bazara, behin ere ez dago momentu egokirik».