Erlauntzen sarreran erlearen esperoan egon, eta hau bazkarekin bueltan datorrenean burua moztu eta jan. Horixe egiten du Vespa Velutina izeneko Asiako liztorrak hemengo erleekin. Liztor beltz hau duela urte batzuk ailegatu zen Frantziara eta geroztik hedatuz joan dan, lehendabizi Ipar Euskal Herrira eta orain Hegoaldera ere bai.
Vespa Velutina Nigrithoraxis deitzen den liztor beltzak kezka eragin du erlezainen artean, erleentzat arriskutsua den Asiako liztor hori ailegatu delako eskualdera ere. Erleak banan bana jan egiten ditu liztor honek, burua moztu, hankak eta hegoak kendu, eta irentsi edo bere kabira eraman. Erlauntzen sarreran egoten da erleen esperoan, 30-40 zentimetroko distantzian, eta erleak nektare eta polenarekin bueltan datozenean erasotzen ditu. Erlauntzaren barrenera ere sartzen dela diote adituek eta bere elikagai nagusia erlea denez, aste batez, erle kutxa hustutzeko gai omen da. Kilkerrak, tximeletak eta bertze intsektuak ere gustuko ditu, baita armiarmak ere. Bere dietan azukrea eta proteinak dira huts egin ezin dutenak.
Asiatik Frantziara itsasontziz
2005ean antzeman zuten Frantzian liztor hau. Txinatik itsasontziren batean ailegatu omen zen, eta handik Ipar Euskal Herrira hedatu zen orain urte parte bat. Duela hiruzpalau hilabete, berriz, gure inguruan zebilela somatu zuten erlezainek. Dagoeneko hamaika badira Baztan, Bertizarana, Bortziriak, Malerreka eta Urdazubin bildu diren Asiako liztor honen kabiak. Normalean zuhaitz altuetako adarretan egiten ditu kabiak. Inoiz pareten arrailduran ere ikusi izan dira edo lurrazpian. Eta kabi haundiak dira. Gabi Fuentes eskualdeko basozainen buruak azaldu digunez, «50 zentimetroko diametroa izan dezakete zabaleran, eta altueran gehiago». Kabia etengabe haundituz joaten da udaberritik udazkenera eta bakoitzaren barrenean 5.000 liztor ere egon omen daitezke. Erleak baino haundiagoak dira, baina hemengo liztorrak baino ttikiagoak. 30 zentimetroko luzera dute, bizkar aldea marroi iluna eta abdomen aldean ezaugarri horiak dituzte.
Liztor hau zerbait berria da hemen inguruan, eta ustekabean harrapatu ditu bai erlezainak eta bai erleak ere. Asiako erleek ba omen dute liztor horren kontra defendatzeko sistema: inguratu egiten dituzte eta horrela sortzen duten berotasunari esker –45 gradu inguru– ito egiten dute liztorra. Europako erleek, ordea, «ez dakite hori», dio Santiago Mitxeltorena Etxalarko erlezainak. Sasoi honetan lurrazpian daude liztor hauen erreginak, baina otsail hondarrean, eta tenperaturak epeltzen doazen heinean, atera eta kabiak egiten hasiko dira. Hala, horri aitzin egiteko Asiako liztorrak harrapatzeko tranpak prestatzen hasi dira erlezainak. «Erreginak harrapatuz gero, min gehiago eginen diegu», erran digu Pello Berro Oronoz-Mugairiko erlezainak. Erabiliko duten tekniketako bat hauxe izanen da: plastikozko botilak hartu eta zerbezaz beteta utzi. Izan ere, zerbezan bustiz gero, eta nahiz eta botila irekia izan, bertan gelditzen omen dira liztorrak. Baina hori ez dela konponbidea dio Berrok: «min eginen diegu, baina ez ditugu garbituko. Hiltzea arras zaila izanen da, eta seguru aski ikasi egin beharko dugu horrekin bizitzen». Fuentes ere uste berekoa da. Bere irudiko, «erabat zaila» izanen baita liztor hau desagertzea.
Mitxeltorenak bertze kezka bat ere aipatu digu: «erleek liztor hau kanpoan dabilela somatzen badute, ez dira kanpora ateratzen eta kanpora atera gabe, erleak ez du produzitzen». Eta gauza jakina da erleak zenbateraino diren garrantzitsuak, bertzeak bertze, gure landareen %80 polinizatzen baitute.
«Pixka bat kezkatua», baina momentuz Vespa Velutinaren arrastorik somatu gabe topatu dugu azken sei urteotan Ezkurran bizi, baina sortzez alemaniarra den Holger: «Ezkurran oraindik ez dago, baina gaiak kezkatu egiten nau, noski baietz».
Goizuetako Jose Ramon Jimenez erlezainak ere ez du liztor asiarrik antzeman Goizueta inguruan: «aste batzuk barru ikusiko dugu agertzen diren ala ez, baina momentuz ez dut alerik ikusi». Halere, denborarekin ez du tranpak jartzea baztertu: «oraindik ez dut tranparik jarriko, kabietan ez dagoelako alerik, baina botiletan zerbeza jartzea teknika ona dela esaten dute eta ikusiko dut».
Arazo gehiago
Berrok nabarmendu nahi izan du Asiako liztorra ez dela erlearen kontrako arazo bakarra: «kontrario aunitz ditu erleak: pestizidak, antenak, klima aldaketa, barroa…». Beldurra «beti» hor dagoela aitortu digu.
Eta Fuentesek, bere aldetik, zera utzi digu garbi: «pertsonendako ez da batere kaltegarria, hemengo bertze liztor bat bezala da, eta hemengo batek hozka egindakoan emanen lukeen min berdina emanen luke. Arazoa erleekin dago». Edozein kasutan, norbaitek halako kabi bat ikusiko balu, 112 telefonora deitu behar du.
Asiako liztorraren hamaika kabi aurkitu dira oraingoz eskualdean
Hamaika dira guttienez eskualdean aurkitu dituzten Asiako liztorren kabiak: Almandozen, Orabidean, Otxondon, Etxalarren, Sunbillan bi, Beran, Oieregin, Urdazubin, Aritzakunen eta Iturenen. Sasoi honetan gordeak egoten direnez, bildutakoak hutsik zeuden. Ezkerreko argazkian ageri dena Etxalarren ikusi zuten ilbeltzaren 16an. Lehenagotik ikusia omen zuten zuhaitz gainean bazela zerbait, baina ez zekiten zer zen eta hostoak erori zirenean, eta telebistan gisako bat ikusi zutenean ohartu ziren begibistan zutena Vespa Velutinaren kabia zela. Hala kontatu digu Santiago Mitxeltorena Etxalarko erlezainak. Eskuinekoa, berriz, Beran aurkitu zuten. Basozainak dira herriz herri kabi hauek jasotzen dabiltzanak: «eskura daudenak biltzen eta altuera haundian daudenak hausten saiatzen gara, tirokatuz. Gero Iruñera bidaltzen ditugu, zer egin erabakitzeko», erran digu Gabi Fuentes basozainak.
GIZAKIA ARRISKUTIK AT
«Pertsonendako ez da batere kaltegarria, hemengo bertze liztor bat bezala da»
Gabi FUENTES, Basozaina
DEFENTSA GABE
«Asiako erleek badakite nola defendatu liztor honengandik baina hemengoek ez»
Santiago MITXELTORENA, Etxalarko erlezaina
KEZKATUA
«Ezkurran oraindik ez dago Asiako liztorrik baina gaiak kezkatzen nau, noski baietz»
HOLGER, Ezkurrako erlezaina
KONTRARIO AUNITZ
«Kontrario aunitz ditu erleak: pestizidak, antenak, klima aldaketa, barroa...»
Pello BERRO, Oronoz-Mugairiko erlezaina
ORAINGOZ ARRASTORIK EZ
«Aste batzuk barru ikusiko da agertzen den liztorra, baina momentuz ez dut ikusi»
Jose Ramon JIMENEZ, Goizuetako erlezaina