Lakoizketako baserria, Doneztebe eta Narbarteko herriaren artean, Legasa parean dago. Bere garaian, Baionatik hasita Iruñera arte laborantza etxerik hoberena bezala ikusia zen, Eduardo Gil Bera idazleak Lakoizketako apaizari buruz egindako liburuan aipatzen duen bezala.
Lakoizketako Jose Mari 1831ko otsailaren 2an jaio zen Narbarteko Lakoizketa baserrian. Ikasketak Iruñeko institutuan egin ondotik, seminariora sartu zen. Apaiza izendatutakoan, Elgorriagako elizan bi urte pasatu zituen eta gero, Narbarteko elizako arduradun egin zen, eta 30 urte igaro zituen (1857-1887).
Jose Marik, elizako lanaz aparte, bertze hainbat kezka ere bazituen. Bere pasiorik handienetarikoa botanika zen eta tarte libre guztietan horretan aritzen zen. Berdin zitzaion zer eguraldi egiten zuen; makila, mailua, zizela eta latoizko kutxatxoa gainean harturik, harriak eta landareak biltzera joaten zen.
Narbarteko jakintsu honek belar gehienak Bertizaranan bildu zituen; baina Saldias, Mendaur, Sunbilla, Etxalar, Elbete, Berroeta eta bertze hainbat lekutan bildutako belarrak ere ageri dira bere herbarioan.
Garai haietan, ezjakintasunaren eta ez ohikoa zen jarrera baten ondorioz, herriko jendea Lakoizketako eroa deituz hasi zen. Behin, herriko baserritar batek belar arraro bat eman omen zion eta apaizak ordainetan duro bat. Duro bat dirutza handia zen garai haietarako. Horrelako jokaerek harridura sortzen zuten herritarren artean.
Berak, ordea, inori kasurik egin gabe bere pasioan lanean segitu zuen, belarrak bilduz eta katalogatuz. Hala, Europa mailan ospe handia lortzen hasi zen eta botanika munduan espainiar estatuko iparraldeko aditurik handiena bihurtu zen. 1877.urtean Frantziako botanika elkarteko kide izendatu zuten eta hiru urte beranduago, Espainiako historia naturalaren botanika ataleko kide.
Botanikaren inguruko bi liburu idatzi zituen. Lehenengoa Bertizaranan berez hazten diren landareen bilduma izan zen, 1885ean argitaratua. Bigarrena El diccionario de los nombres euskaros de las plantas en correspondencia con los vulgares castellanos y franceses y científicos latinos izan zen, 1888koa. Gaur egun ere, liburu honen argitalpen berri batzuk egin dira. Horietariko bat 1994an, Eduardo Gil Berak zuzendua.
Bere lanik garrantzitsuena 2.500 belarrez osatutako bere herbarioa izan zen. Bere iloba Luisa Lakoizketak Lekarozko komentuari utzi zion. Baina berriki komentuaren itxiera zela eta, herbarioa Lakoizketara bueltatu zuten. Baina zaintzeko baldintzak ez ziren egokienak eta Lakoizketako oinordekoak Nafarroako Gobernuarekin harremanetan jarri ziren herbarioa baldintza egokienean museo batean egon zedin. Bere lanari handitasuna ematen dion gauzetariko bat da euskarari egiten dion tartea; frantses eta gazteleraren pare kokatuz.
Gobernuak ez zuen deus jakin nahi izan herbarioari buruz eta Lakoizketarrak Gasteizko Natur Zientziaren museoarekin harremanetan jarri eta hauek gustu handiz herbarioaren bila etorri ziren. Ordutik Lakoizketaren lanik handiena Gasteizko museoan dago.
1887an, hemiplegia gaixotasuna zeukala-eta, Elbeten bizi zen bere arrebarengana joan zen Jose Mari eta bi urte beranduago hil zen. Bere lana urteen buruan baloratu da eta 1924an Eusko Ikaskuntzak egindako lana eskertuz bere jaiotetxean plaka bat paratu zuen. Plaka hau Bertizaranako herriak eskainia da.
Gaur egun Lakoizketara bertaratuz gero, plaka ikus dezakegu.