Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintza eta Euskara departamentuak eta Baztango Udalak ikerketa bat bultzatuko dute mugaz gaindiko diru sozial baten bideragarritasuna ebaluatzeko. Horixe da, hain zuzen ere, Ana Ollo Nafarroako Gobernuko bigarren lehendakariordeak eta Fernando Anbustegi Baztango alkateak sinatutako hitzarmenaren helburua. Hitzarmen horrek 30.000 euroko zenbatekoa eta urtebeteko iraupena du, eta Pirinioetako mugako bi eragileekin batera aztertuko du Europan mugaz gaindikoa den gizarte-moneta berri baten bideragarritasuna.
Testuak dioenez, txanpon osagarriek «ez dute inoiz ordezten diru ofiziala, baina ordeztu gabe, gai dira eragin hirukoitza sortzeko: ekonomikoa, soziala eta ingurumenekoa, azken batean, herritarren inplikazioaren, enpresen parte-hartzearen eta gizarte- eta ingurumen-izaerako zerbitzuen hornidura-mailaren mende egongo dena».
Baztango Udalak, azken urteotan, "Eusko" tokiko moneta izan du erreferente, 2013an Ipar Euskal Herrian sortu zena eta, gaur egun, «Europako moneta osagarri garrantzitsuena dena», dio hitzarmenak. Europako hainbat azterlanek erakusten dutenez, tokiko txanponek «eragina duten lurralde-eremuetako ekonomia indartzen dute, hurbileko produktuen kontsumo handiagoa bultzatzen dutelako, eta tokiko enpresen arteko merkataritza-harremanak sendotzen dituztelako, gizarte-kohesio handiagoa sortuz», erraten da dokumentuan. Hori dela eta, Baztango Udalak hainbat fasetan garatzen diren ekintza batzuk egitea aurreikusi du. Ekintza horien helburua da gizarte-moneta bat ezartzea mugaz gaindiko ekintza gisa, eta horretarako laguntza instituzional eta ekonomikoa behar zuen.
Bertzalde, Nafarroako Gobernuko Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuak mugaz gaindiko espazioak indartzeko ildo estrategikoaren barruan kokatzen du hitzarmen hau – Foru Parlamentuak babestutako aurrekontu-partida bat du –, Kanpo Ekintzako Planaren barruan, eta Europan lankidetza-formulak sortzeko ekintzak babesten ditu. Kasu honetan, eremu bat Akitania Berrian eta bertze bat Nafarroan.
Nafarroan, Estatuan eta Europan tradizioa duten gizarte-txanponak
Nafarroan badira txanpon sozialaren beste adibide batzuk, hala nola “Irati”, Iratiko Hondakinen Mankomunitateko lokaletan kontsumitzeko txanponaren truke plastikoak birziklatzea sustatzen duena. Frantzian ere, "Euskoa", Estatu horretan funtzionatzen duten 80 txanpon sozialetako bat da. Euskadin, "Ekhi" txanpon sozialen esperientzia bat da, eta bertze autonomia-erkidego batzuetako udalerrietan ere garatu da (“Vilawat”, Viladecans, Bartzelonan; “La Mola”, Madrilgo Hortaleza auzoan; edo “Elio”, Sevillako Lebrija udalerrian), baita Europako bertze leku batzuetan ere, Alemanian edo Ingalaterran, esaterako. Hala ere – azaldu du Baztango Udalak-, horrelako mugaz gaindiko gizarte-txanponen esperientziarik ez dagoela da balio erantsia, eta horrek interesa sortu du Alsazian edo Flandesen.
Nolanahi ere, hitzarmenaren edukia moneta sozial mota honen potentzialtasunari eta bideragarritasunari buruzko aldez aurreko azterketa batean zentratzen da, eta, teknologia berrien laguntzari esker, praktika jasangarriak eta tokiko produktuen kontsumoa sustatzeko balio du. Iratiren kasuan, adibidez, plastikozko kilo birziklatuen arabera sortzen da txanpon hori, eta, ondoren, atxikitako saltokien sarean erosteko balio du. Hainbat ondasun trukatzeko erabil daiteke, edo, besterik gabe, tokiko kontsumoari laguntzeko.
Hainbat fase dituen proiektua
Baztanek hainbat alderdi aztertuko dituen "ibilbide-orri" bat egitea aurreikusten du horrela. Lehenik eta behin, «moneta osagarri-mota, kudeaketa-eredua eta inplikatutako eragileak» definitu nahi ditu. Txanponaren zirkulazio-sistemaren eta funtzionamendu-mekanismoen diseinua barne hartzen du, «indarrean dagoen legedia errespetatuko duen eta beharrezko bermeak eskainiko dituen» formatu batekin.
Era berean, moneta osagarri bat ezarri ahal izateko zer baldintza bete behar diren aztertuko da, bai ikuspegi ekonomikotik, bai sozialetik, «tokiko monetaren balioak edo printzipioak, bai eta proiektua finkatuko litzatekeen enpresa- eta merkataritza-sarearen ezaugarriak ere». Gainera, beharrezkoa da «herritarrak inplikatzeko prozesuaren diseinua, Baztango elkarte-sarea barne», eta, horrekin batera, «monitorizazio- eta gobernantza-sistema bat», proiektuaren jarraipena eta ebaluazioa egin ahal izateko.
Bigarren fasean dinamizazio prozesu bat etorriko da, ekimena gizarteratzeko eta, garrantzitsuena, Baztango eragile sozioekonomikoen erantzuna ezagutzeko. Horiek gabe ezinezkoa izango litzateke etorkizunean txanponarekin bat egin dezaketen hainbat eragileren parte-hartzea bermatzea – lehen sektoreko ekoizleak, nekazaritzako elikagaien artisauak, turismo eta zerbitzu enpresak, merkatariak eta abar –, baina baita herritarrei irekia ere, diruaren bideragarritasuna erabiltzaile kopuruaren araberakoa izango baita.
Aldez aurreko lan horiekin guztiekin txosten bat osatuko da, eta Baztango Udalak erabakiko du azkenean mugaz gaindiko moneta osagarri hori benetan martxan jarriko duen ala ez.