1913ko ekainaren 2an, Auza mendian bildutako ur erauntsia uholde bihurtu zen. Urak eraman zuen aitzinetik harrapatzen zuen guztia, hainbat herri urpean utziz. Erratzu izan zen kaltetuena, hildakorik egon ez zen arren. Mendea pasata, denborak ez ditu ezabatu uharren aztarnak. Bizirik segitzen dute oraindik, paretetan urak utzitako arrastoetan, baina batez ere, ahoz aho egun ilun hartaz kontatu diren istorioetan.
“Mendi, elizak eta etxiak bota zituen golpian, len bistan zauden terreno asko tapatu ziran urpian…” azaldu zituen Txirrita bertsolariak uholdeek utzitako ondorioak. Hondamenaren argazki hau errepikatzen zen eskualdean. Dena den, sinesgaitza dirudien arren orduko datuen arabera Elizondon hiru hildako besterik ez ziren izan. Horregatik, doaz eskutik hondamena eta ospakizuna 1913ko ekainaren 2az hitz egitean. Dena galdu arren, kontatzeko aukera izan zuelako gehiengoak. Urte aunitz pasa badira ere, gaur egun Baztango etxeetan kontatzen segitzen diren gertaerak.
UHARREN INDARRA
Egunsenti sargori eta hezea izan zen. Auza ingurua lainotuta ageri zen lehenengo orduetan, baina segidan kaxkoa beltzatu eta minutu batean izugarrizko erauntsia bota zuen. Goizeko zortzi eta erdiak ziren amesgaiztoa hasi zenean. Batzuen arabera, Auza eta Gorramendi mendietan eroritako urak lur jauziak sortu zituen. Handik Erratzuraino urez eta lohiez osatutako animaleko olatua iritsi zen. Bertze batzuen arabera, Erratzuko errekatik zubiraino, enbor eta zuhaitz aunitz ailegatu ziren zuloak estaliz. Orduko Erratzuko zubia hiru begikoa zen eta ez zen sobera altua. Horrek nolabait estutzen zuen errekaren bidea eta hainbertze zaborrekin tapoi gisako bat suertatu omen zen. Halako batean, zubiak ez zuen jasan eta harri pila erraldoi bihurturik, urak eraman zuen. Herriko karriketan berehala hasi zen ura goratzen eta erreka gainezka etortzen. Gertatutakoa bata hala bestea izan, hildakorik ez zen izan, karabineroek tiroka abisatzeko astia izan zutenez jende gehienak Aduanaren edo etxeetako sabaietan babesteko aukera izan zuelako. Horrek ez zuen ordea, une larriak bizitzea saihestu.
USTEKABEAK
Herriko ostatua, erreka bazterrean dagoena, bat-batean uholdeak hartu zuen. Bertan bizi zirenak, sabaira igota zeuden bizilagunen antzera, baina urak gorantz egiten zuela ikusita, zapi batzuekin ingurukoak agurtzen hasi ziren. “Hurrengo bizitzara arte, adio” esaten zieten, ez zutelako uste bizirik irtengo zirenik. Patua alde izan eta ez zituen urak irentsi ordea. Ez zuten zorte bera izan Erratzuko 12 etxek, elizaren aldare nagusiak eta sakristiak, denak desagertu baitziren. Izpegiko errepidea desagertu zen eta zubiak ere urak irentsi zituenez, herria inkomunikatuta geratu zen.
Kalteak berehala geratu ziren agerian. Zubi, eraikin eta karriketan ikusten zen hondamenaz gain, landak harriz bete ziren, azienda gehiena ito zen eta uholdeak eraman zituen belai osoak. Egoera makurragoa bihurtu zuen horrek, nekazaritza baitzen herriko diru iturri ia bakarra.
HUTSETIK HASTERA
Uholdeen inguruko berria zabaldu zenean, laguntza toki guztietatik iritsi zen. Aberatsek jarri zuten dirua, jende xeheak berriz beren eskulana. Denbora luzea behar izan zuten, urak suntsitutakoa berreraikitzeko. Baina are denbora gehiago behar izan zuten, beren buruetatik ikara aldendu ahal izateko.
Oroimenetik ezabatzea berriz, ia inork ez zuela lortu erran liteke. Hala erakutsi dute ehun urtean belaunaldiz belaunaldi kontatu diren istorioek. Gertakari bera ehunka begiz ikusia, ehunka belarriz aditua. Ehun urte ondotik, ekainaren 2ko uholdea atzo gertatu izan balitz bezala gogoratzeko aukera ematen digutenak.
DATUA
12 METROKO
zabalera eta 5 metroko altuera
hartu zuen uholdeak
1913KO UHOLDEEN INGURUKO LIBURUA OSATU DUTE
Karrikak harritzarrez gainezka, desagertutako zubi eta etxeak... 1913ko uholdeetan Felix Menak ateratako zuri beltzeko argazkietan errepikatzen diren irudiak dira. Argazki hauek eta garai hartako prentsan argitaratutako berriak eta lekukotzak bilduta Uholdeak Baztanen Erratzu Elizondo 1913 liburua osatu dute eta baita erakusketa ere. Erratzuko herria, Erratzuko San Pedro eliza eta Elizondoko Mena Argazkilariak elkarlanean aritu dira eta maiatzaren 29an eginen dute jendaurreko aurkezpena. Liburua salgai jarriko dute 20 euroren truke erakusketan eta Mena argazki-dendan. Itziar Menak azaldu digunez, beraien artxiboko irudiak liburu batean biltzen dituzten estreineko aldia da eta «argazki hauetan biltzen den historia zatia jendearen eskura jarri nahi» dutelako hartu dute erabakia. Eta emaitza ikusita, etorkizunean «bertze libururen bat argitaratzeko asmoa» ere badute.
MENDEURRENEKO EKITALDIAK ERRATZUN
MAIATZAK 31, ortzirala
18:00 Begirada atzera Begira, Baztango uholdea erakusketaren irekiera apezetxean.
21:00 Patxi Saizen kontzertua elizan.
EKAINAK 1, larunbata
08:30 Mendi martxa Auzara. Orain dela 100 urte kazetariek egindako ibilbidea egiteko. Plazatik abiatuta.
11:00 Haurrendako jolasak eta Txirla beltzaren piratak karrika antzerkia, Begira konpainiaren eskutik. Pilotalekutik hasita.
16:00 Pilota finalak (Erratzuko emaztekien frontenisa eta gizonezkoen pala)
Iluntzean, Prozesioa Gorostapolotik Erratzura, La Dolorosa Amabirjinarekin.
20:00 Elizondoko abesbatzaren kontzertua elizan.
*Erakusketa zabalik: 11:00-14:00 eta 18:00-20:00
EKAINAK 2, igandea
08:30 Ezkil jotzea uholdea hasi zen unea gogoratzeko.
11:30 Meza eta herriaren bedeinkapena plazan.
13:30 Baigorriko dantzarien saioa Uraren gain emanaldia.
Bazkal aurretik Musika-poteoa. Fanfarronak eta bertsolariak alaiturik.
14:30 Herri bazkaria frontoian.
Arratsaldean Dantzaldia.
*Erakusketa zabalik: 11:00-14:00 eta 18:00-20:00